2014/05/05

Quid Poggius Bracciolini de oppido Baden scripserit

Poggius. Ex Wikipedia

Iohannes Franciscus Poggius Bracciolini (1380-1459), humanista Italus, multis notissimus est propter opera sua de historia urbis Florentinae necnon propter librum, qui “Facetiae” inscribitur, in quo ille multa dicta et facta a contemporaneis suis, salsa atque iocosa, collegit. Alii admirantur eum de diligentia, qua terras longe sitas petivit et manuscriptos antiquos collegit. Maximi autem momenti sunt eius litterae, ex quibus varia de aetate renatarum artium ac de vita eorum, qui humanistae vocantur, percipere possumus. Has epistulas (quas Poggius ipse magni aestimavit) diligentissime Thomas de Tonellis Italus ab a. 1832 Florentiae in tria volumina digesta edidit.

Iam in primo libro inveniuntur notissimae illae litterae, in quibus Poggius de Quintiliano in quodam monasterio reperto necnon de causa et morte Ieronymi Pragensis splendidissime narravit. Alicuius quidem ponderis est quoque prima epistula huius editionis (pp. 1-10, Poggii Epistulae editas collegit…notisque illustravit Thomas de Tonellis, Florentiae MDCCCXXXII, ad quem librum facile accedas per hunc nexum: https://play.google.com/books/reader?id=7wlYAAAAcAAJ&printsec=frontcover&output=reader&hl=en_US&pg=GBS.PP1 ), in qua Poggius Bracciolini ornate et perbelle narravit de peregrinatione sua in oppido Balnearum, qui etiamtum Baden nuncupabatur, in parte septentrionali Germaniae sito. His in verbis ingenium auctoris optime cerni potest. Nam praeter descriptionem illius loci ac morum eorum, qui tunc temporis ibi versabantur, Bracciolini plura de coaequalibus suis dixit et quosdam collaudavit, alios autem castigavit.

Primam illam epistulam Poggius ad Nicolaum Nicholium, magnum quoque humanistam, qui ei amicissimus erat, a.d. XV Kal. Iun AD 1416 ipsis Balneis scripsit. Iam inde a primis sententiis imbuimur vitae, quam olim humanistae degebant. Poggius Bracciolini tunc temporis operam litteris Hebraicis dabat, quod quidem non tam probatum videbatur, donec centum fere annis post Iohannes Reuchlin haec scripta perpolite ab obtrectatione vindicaret. In initio auctor noster acute carpit magistrum suum, Iudaeum quendam ad Christianitatem conversum, eiusque inconstantes mores (quam rem Pfefferkorn ille cum Reuchlino pugnans bene collustrabit). Dein Bracciolini ab ipso Nicholio ad haec studia impulsum cognoscimus. Poggii, qui praecipue de manuscriptis a pulvere ac situ servandis curabat, haec litterae non multum intererant, sed erant causa, ut hanc sententiam proferret: “quam [sc. disciplinam litterarum Hebraicarum] etsi nullius usus esse conspiciam ad sapientiae facultatem, confert tamen ad studia nostra humanitatis, vel ex hoc maxime, quia morem Hieronymi in transferendo cognovi”. Quid hic proprie “studia humanitatis” sibi vult difficile conici possumus; iuvat autem sensu translato haec autumare: Reuchlin post saeculum vim linguae Hebraicae excultis et indoctis aperiet; Poggii tunc erat transferre omnes gemmas sapientiae Graecae et Romanae, iam per aetates in bibliothecis abstrusis congestas, easque cum sapientia Christiana, quae tunc valebat, coniungere.

Fluvius Rhenus. Ex Wikipedia

Causis Balnearum descriptionis dein enumeratis Poggius lectori(bus) collustravit viam, qua ex Constantia, in qua propter Concilium habitabat, in Baden iretur. Ille una cum comitibus per flumen Rhenum primum nave usque ad Schaphusam (hodie Schaffhausen, Helvetia), dein propter descensum aquae pedibus ad oppidum Caesarstul (Caesaris locus), supra monte editum et a quo ad flumen conspectus pulcherrimus praebetur. Illic enim olim castra Romana fuisse Poggius autumat. Ceterum, per totum cursum fluvius loca sua excelsa ad conspiciendum amoena habet; inter quos notissima est haec rupes, quae Loreley nominatur et de qua Henricus Heine poeta Germanos carmen composuit. Poggius Rhenum cum Nilo comparat et nimirum Nilus multo grandior videtur; auctor noster tamen non praetermittit, quin et fluvium Germanum valde admiretur.

Catarractae Rheni. Ex Wikipedia

Descriptio Balnearum (quae tempore Romano Aquae Helveticae nuncupabantur) pedetemptim legenda est; neque hic ad singula contemplanda facultas est, neque hoc usui erit. Sed prosequi possumus quomodo Poggius naturam loci cum moribus hominum coniunxerit et invicem. Confert in primis auctor Balneas cum inclyto loco Campaniae – Puteolos dico – qui quidem temporibus antiquis celeberrimus ad recreandam animam et corpus fuit. Postea oculis acribus ea, quae in balneis fiebant, observat et subtiliter de moribus nobis refert. Admirari nempe quimus ut eius loci festivitatem cum antiquis Floralibus comparat, ut agitationem natantium cum impluvio aureo Iovis, ut denique totam consocietatem virorum et feminarum cum Politia Plationis in qua omnia communia sunt et ea de causa ipsa consuetudo facilis est. In rebus tam exiguis sicut vestes feminae per aquam fluitantes Poggius alatam Venerem conspicit. Secundum eum Balneae non dissimiles sunt cuidam scholae Epicureae et fere ipsum Paradisum terrestre eas nominat. Perscrutans mores hominum undique ad hunc locum venientium, Bracciolini aliquid satis praestans invenit. Feminae et viri, qui diversis fatis impulsi et diversa fortuna usi ad Baden congrediuntur, nullam zelotypiam exercent. Quod quamquam hi praecipue indocti ac rudes sunt maxime Poggio nostro placet et ille non praetermittit quin mores qui tunc in Italia magnopere castigaret. Hoc filum per tota eius opera transit necnon in Facetiis ipsis subesse reperimus. Utut viro nobili decet, scriptor sententiam suam profert et calumnias, coniecturas, perversitates animi domi ubique sparsas sincere damnat et suam opinionem perstringit verbis, quae statim ἔπεα πτερόεντα nominare possumus: “Continuis in calamitatibus anxietatibusque versamur et ne miseri fiamus, numquam miseri esse desistimus.”

Balneae hodie. Ex Wikipedia

Benigne Poggius in fine epistulae ait propositum suum non esse Germanos collaudare neque Italos reprehendere, sed ut Nicolaus quoque aliquid voluptatis ex Balneis percipiat. Denique invitat eum ut litteras missas Leonardo Bruni Arretino, Cosmo Mediceo necnon aliis proponat. Ex hac re nos autem necessitatem, quae inter tam doctos et excultos viros extabat, optime sentire possumus, quaeque in proximis epistulis mirum in modum nobis revelatur.

Scripsit Demetrius Dragnev

No comments:

Post a Comment